زندگینامه

منوچهر متکی به تاریخ سوم فروردین یکهزار و سیصد و سی و دو در روستای گز، شهرستان بندر گز، استان گلستان (شرق مازندران سابق) متولد شد. پدرش محمدعلی ابتدا در آسیاب پدری و برای مدتی در راه‌آهن بندر گز به کارگری مشغول بود. او 40 سال باقیمانده عمرش را نیمی به کشاورزی و نیم دیگر تا 1370 با فروش زمین کشاورزی به کاسبی در مغازه کوچکی در بندر گزر روزگار گذراند.

مادرش لیلا فرزند کربلایی محمد علی تمسکنی پس از آموزش قرآن نزد مادر همسرش حلیمه همه عمر به ذکر مدح و مصیبت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) پرداخت و در سال 1382 به سرای باقی شتافت.

این نوزاد که در یک سالگی به همراه پدر و مادرش در بندر گز ساکن شد، تحصیلات ابتدایی تا سال پنجم دبیرستان را در مدارس بندر گز گذراند و در سال 1350 دیپلم خود را از دبیرستان شهریار مشهد اخذ نمود. یک سالی قبل از رفتن به خدمت سربازی به عنوان معلم کلاس پنجم دبستان اسلامی تازه تأسیس جعفری در گنبد کاووس اشتغال داشت و در مهرماه 1351 پس از طی دوره 6 ماهه آموزش نظامی در پادگان گرگان به مدت یک سال و نیم تحت عنوان معلم سپاهی دانش در روستای قلعه‌نو و هاشم‌آباد بخش طرقبه مشهد خدمت نمود.

منوچهر متکی در آذرماه 1353 به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به مدت دو سال در روستاهای سرکلاته خرابشهر (شهرستان کردکوی) و کارکنده (شهرستان بندر گز) در مقاطع ابتدایی تدریس نمود.

وی برای ادامه تحصیل ابتدا قصد عزیمت به ایتالیا را داشت، اما پس از فراهم نشدن مقدمات آن، در سال 1355 راهی هندوستان شد و در رشته علوم اجتماعی در دانشگاه بنگور ثبت‌نام کرد.

منوچهر متکی در 23 بهمن سال 1357 (روز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران) به همراهی جمعی از دانشجویان و از طریق مرزهای زمینی و مسیر افغانستان عازم مشهد و نهایتا در روز اول اسفند 1357 وارد تهران شد و در اقامتی یک ماهه امور فرهنگی و دانش‌آموزی کمیته 9 در منطقه منیریه تهران را به همراه دیگر دوستان دانشجو برعهده گرفت.

وی شش ماهه نخست سال 1358 را در مراجعت به زادگاهش (بندر گز) با خدمت داوطلبانه در حوزه‌های مختلف مورد نیاز سپری کرد. مشارکت در تشکیل سپاه پاسداران، تأسیس حزب جمهوری اسلامی و برگزاری جلسات مختلف مرتبط با مناسبت‌های انقلاب اسلامی از جمله فعالیت های وی در این مقطع به شمار می آیند. با فرا رسیدن ماه مهر و شروع فصل مدارس به پیشنهاد دوستان خود در آموزش و پرورش، منوچهر متکی ضمن اعاده به کار معلمی، تدریس در دبیرستان‌های منطقه بندر گز را آغاز نمود. در نیمه دوم سال 1358 دو رخداد مهم در زندگی متکی رخ داد:

1- رخداد نخست در این سال شرکت متکی در انتخابات زندگی خانوادگی بود. وی با خانم طاهره نظری ازدواج نمود و حاصل این ازدواج دو فرزند پسر و دختر است. خانم نظری فرزند معلم شهید حاج‌یوسف نظری و از دوستان نزدیک و خانوادگی پدر منوچهر متکی بود که تنها دو سال بعد از شروع جنگ تحمیلی بعد از چند بار عزیمت داوطلبانه به جبهه دفاع مقدس در شهریور 1361 در جایگاه رفیع شهادت آرام گرفت.

2- دومین رخداد در زندگی منوچهر متکی در سال 1358 ورود به عرصه رقابت انتخاباتی دوره اول مجلس شورای اسلامی با پیشنهاد و اصرار بزرگان و مردم منطقه بود. متکی در این مهم‌ترین انتخابات سیاسی زندگی خویش نیز به مدد الهی و حمایت مردم متدین و انقلابی منطقه موفق بود.

دوره چهار ساله اول مجلس شورای اسلامی را باید جزو پرحادثه‌ترین و تحولات عظیم در ارتباط با انقلاب اسلامی در دوره‌های انقلاب برشمرد. سپردن رسیدگی به پرونده گروگان‌های آمریکایی در ایران به مجلس از سوی امام خمینی(ره) و مذاکرات منتهی به بیانیه الجزایر، آغاز جنگ تحمیلی با تجاوز رژیم صدام به جمهوری اسلامی، ایجاد و تشدید اختلافات داخلی، صدور رأی عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر و برگزاری دومین دور انتخابات ریاست جمهوری با ورود سازمان منافقین به فاز مبارزه مسلحانه با جمهوری اسلامی و انفجار جلسه بخش مهمی از مسؤولان نظام در حزب جمهوری اسلامی، انفجار ساختمان نخست‌وزیری و هزاران ترور کور در کشور ازجمله رویدادهای مهمی است که در این دوره به وقوع پیوست که برای منوچهر متکی، جوانی که با رأی مردم به مهم‌ترین مرکز تصمیم‌سازی کشور وارد شده بود، تجربه‌های گرانسنگی را با وجود تلخی بسیاری از این حوادث رقم زد.

متکی که نیمی از دوره نمایندگی خود را عضو هیأت‌رئیسه مجلس بود، در پایان این دوره که در ششم خرداد 1363 به پایان رسید، از سوی نهادهای مختلفی دعوت به کار شد. وی در نهایت با توجه به عضویت چهار ساله‌اش در کمیسیون سیاست خارجی مجلس دعوت وزیر وقت امور خارجه را پذیرفت و از تاریخ 7 خرداد همان سال رسما به وزارت امور خارجه منتقل شد.

منوچهر متکی از تاریخ فوق تا زمان منفک شدن از وزارت امورخارجه یعنی آذرماه 1389 به مدت حدود 27 سال کارمند این وزارت خانه بود. برای او حضور مستمر در یکی از حساس‌ترین و سیاسی‌ترین وزارتخانه‌های کشور فرصت مغتنمی برای تجربه‌اندوزی در حوزه روابط خارجی اعم از دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی بود.

متکی در ورود به وزارت امور خارجه و در پذیرش نخستین مسئولیت اجرایی ترجیح داد به جای پذیرش پست سفارت و اعزام به کشور ونزوئلا، مسئولیت یکی از ادارات سیاسی (اداره هفتم) در مرکز را انتخاب و به این ترتیب عملا با کارکرد دیپلماسی آشناتر شود. وی یک سال بعد در تیرماه 1364 با معرفی وزیر امور خارجه و تأیید حضرت آیت‌االله خامنه‌ای ریاست‌جمهوری وقت، به‌عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکیه عازم آنکارا شد.

چهار سال حضور منوچهر متکی در ترکیه با رشد تفکر و بیداری اسلامی در بدنه اجتماعی و سیاسی مردم ترکیه همراه بود که بعدها پیروزی حزب رفاه و متعاقبا حزب عدالت و توسعه در حقیقت محصول تلاش بیدارگران اقالیم قبله (پیشگامان بیداری اسلامی) در این کشور اسلامی بود. روابط تجاری و اقتصادی ایران و ترکیه در دوران سفارت منوچهر متکی از چند ده میلیون دلار قبل از انقلاب اسلامی به مرز 3 میلیارد دلار در آن زمان رسید.

منوچهر متکی در بازگشت از ترکیه در سال 1368 برای مدتی به سمت مدیرکل اروپای غربی وزارت امور خارجه منصوب و سپس معاونت امور بین‌الملل وزارت امور خارجه را به مدت سه سال عهده‌دار شد.

از اقدامات ماندگار در دوره 3 ساله معاونت امور بین‌الملل منوچهر متکی، جدی و برنامه‌ای شدن کار با دو مجموعه مهم سازمان همکاری اسلامی و جنبش غیر متعهدها از یک‌سو و حضور فعال‌تر در سازمان ملل و پرهیز از سیاست صندلی خالی در این سازمان‌ها از سوی دیگر بود.

طراحی سیاست تهاجمی در موضوع حقوق بشر به‌عنوان ابزاری سیاسی در دست غرب و پایش وضعیت حقوق بشر در کشورهای غربی و تدوین منشور حقوق بشر اسلامی در سازمان کنفرانس اسلامی، تصویب میزبانی و ریاست سازمان کنفرانس اسلامی در تهران (در سال 1376) به مدت سه سال و قرار گرفتن در جایگاه ده کشور اول تأثیرگذار در جنبش غیرمتعهدها، ایفای نقش کلیدی در مذاکرات مربوط به تدوین کنوانسیون جامع انهدام سلاح‌های شیمیایی تا سال 2012 و برگزاری بزرگترین اجلاس اقتصادی کشورهای در حال توسعه گروه 77 و چین در تهران را می‌توان به عنوان بخشی از این اقدامات نام برد.

ادامه مذاکرات صلح با رژیم عراق در چارچوب قطعنامه 598 و مکاتبات فی‌مابین روسای‌جمهور دو کشور و شروع آزادسازی اسرا و سفر نخستین هیأت جمهوری اسلامی ایران به ریاست وی به عراق، اشغال کویت، جنگ بالکان و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق ازجمله رخدادها و تحولات شگرف سیاسی، امنیتی در سطح منطقه و جهان بودند که در دوران سه ساله حضور منوچهر متکی در سمت معاونت امور بین‌الملل وزارت امور خارجه اتفاق افتاد.

وی در این دوره سه ساله دو بار در اجلاس سران جنبش غیر متعهدها (در بلگراد و جاکارتا) و یک بار در اجلاس سران کنفرانس اسلامی ( در داکار) ریاست هیأت کارشناسان ارشد کشورمان را برعهده داشت و در بیش از 20 نشست مختلف بین‌المللی در سطوح متفاوت حضور و مشارکت داشت.

منوچهر متکی در این دوره با استفاده از فرصت ایجاد شده در کنار جمعی از معاونین و مدیران ارشد وزارت امور خارجه دوره کارشناسی ارشد روابط بین الملل را در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران طی نمود.

وی در نیمه دوم سال 1371 به‌عنوان معاون حقوقی کنسولی و امور مجلس وزارت امور خارجه به مدت دو سال انجام وظیفه نمود و در سال 1373 به عنوان سفیر کبیر جمهوری اسلامی ایران راهی کشور ژاپن شد.

بهبود و تقویت مناسبات فیمابین وزارت امور خارجه و مجلس چهارم، تشکیل ستاد حقوقی با بهره‌گیری از صاحبنظران مجرب برای تدوین مستندات پیرامون جزیره ایرانی بوموسی و طراحی روابط صمیمانه با هموطنان ایرانی در خارج از کشور و صدور گذرنامه برای همه ایرانیانی که در خارج از کشور به دلایلی فاقد گذرنامه بودند بخشی از اهداف و برنامه‌های متکی در حوزه معاونت جدید وزارت امور خارجه بود.

در دوره پنج ساله سفارت منوچهر متکی در ژاپن، روابط تهران - توکیو با وجود مواجه شدن با تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا در دوره بیل کلینتون (طرح داماتو در سال 1995)، در تدبیری هوشمندانه روند رو به رشد خود را ادامه داد. شرکت‌های ژاپنی تعهدات ده میلیارد دلاری خود برای اجرای پروژه‌های زیربنایی در ایران را عملیاتی نمودند و برای نخستین بار صنایع مخابرات ایران از انحصار یک کشور اروپایی خارج و از تکنولوژی پیشرفته ژاپن ضمن تامین اعتبار از منابع ژاپنی بهره گیری نمود. همچنین ایران از مقام چهارم تامین کننده نفت ژاپن به جایگاه سوم ارتقاء و رایزنی‌های سیاسی بین دو کشور روندی تازه یافت.

متکی در بازگشت از ژاپن در سال 1378 به مدت دو سال مشاور وزیر امور خارجه در امور بین‌المللی بود. یکی از موارد مهم پیگیری شده در این دوره، اجرایی شدن مصوبه مجلس شورای اسلامی در مورد دعاوی آن دسته از ایرانیانی بود که در اقدامات تروریستی مورد حمایت ایالات متحده آمریکا خسارت دیده‌ بودند. در حقیقت قانون فوق اقدامی با هدف مقابله به‌مثل با آمریکا بود با توجه به اینکه دولت آمریکا از طریق محاکم قضایی خود احکامی علیه دولت جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با اتباع آمریکایی که در مناطق مختلف جهان کشته می‌شدند، صادر می نمود. پرونده‌های اتباع ایران از کودتای 28 مرداد تا تروهای کور منافقین مورد حمایت آمریکا را شامل می‌شد.

منوچهر متکی در سال‌های 1380 و 1381 به دعوت رئیس جدید سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی مسئولیت معاونت ارتباطات با امور بین‌الملل این سازمان را پذیرفت. وی با حضور در شورای مرکزی هماهنگی نیروهای انقلاب اسلامی و متعاقبا آبادگران ایران اسلامی در انتخابات دوره هفتم مجلس شرکت و در هفتم خرداد 1383 به عنوان نماینده مردم تهران وارد مجلس شورای اسلامی شد.

منوچهر متکی در جمع 30 نفره نمایندگان تهران، شمیرانات ری و اسلامشهر به‌عنوان دبیر مجمع هماهنگی ارتباط با مردم را بزرگترین حوزه انتخابیه کشور را از یک‌سو و ارتباط با مسئولان شورای هماهنگی در مناطقه 30گانه این حوزه را برعهده داشت. وی همچنین با توجه به سوابق کاری، ریاست کمیته روابط خارجی در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خاجی را در مدت حضور در مجلس هفتم عهده‌دار بود.

منوچهر متکی از تاریخ 3 شهریور 1384 لغایت 22 آذر 1389 به عنوان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در دولت‌های نهم و دهم انجام وظیفه نمود.

شرح فعالیت‌های سیاسی منوچهر متکی از سنین نوجوانی تا ورود به مجلس اول شورای اسلامی (1359-1347) و نیز اقدامات دوران 5 سال و اندی سکانداری دستگاه دیپلماسی کشور دفترهای متعددی را می‌طلبد که در گنجایش سیاهه مختصر زندگینامه نمی‌گنجد.