زمينه حل مساله هسته‌اي در دولت آينده فراهم مي‌شود

دنیای‌اقتصاد: منوچهر متکی، اولین وزیر امور خارجه دولت احمدی‌نژاد بود و از زمان خروج غیرمترقبه‌اش از کابینه دهم، بحث کاندیداتوری‌اش در انتخابات ریاست‌جمهوری مطرح بوده و پای ثابت سخنرانی‌های دانشگاهی به‌ویژه در باب موضوعات مربوط به سیاست خارجی بوده است.

من اعتقاد ندارم كه سياست خارجي جمهوري اسلامي موجب برخي مشكلات يا مسائلي در حوزه اقتصادي كشورمان شده باشد. ملت ایران در 22 بهمن 57 نظامي را پايه‌گذاري كرد كه كاملا متفاوت از ماهيت نظامي بود كه در گذشته وجود داشت. شاخص برجسته نظام گذشته يعني نظام پهلوي، وابستگي بود و ملت ايران استقلال را مطلوب نظر خودش قرار داد. طبيعي است كه انقلاب مواضع خاص خودش را مبتني بر استقلال راي در موضوعات و مباحث بين‌المللي داشته باشد و اين احيانا خوشايند عده‌ای نباشد.

پس نكته اول تحليل اين است كه ما مواضع تعريف‌شده‌اي برآمده از قانون اساسي‌مان در سياست خارجي و روابط بين‌الملل داريم كه از آنها عدول نمي‌كنيم. اما اينكه اجراي ديپلماسي بايد با پختگي توام باشد و ما در كشورداري بيهوده هزينه افزايي نکنیم، مطلب درستي است. من مايلم بگويم كه سياست خارجي يعني حرف خوب زدن با دنيا، و خوب حرف زدن با دنيا. گاهي ممكن است ما يك حرف خوبي را در دنیا نزنيم و اين براي ما هزينه زا باشد. به‌عنوان مثال، وقتي آقاي هاشمي در پايان دولت اول خودش اظهارنظري در مورد كشتن صهیونیست‌ها مي‌كند و مي‌گويد كه در ازاي شهادت هر فلسطيني بايد 5 نفر اسرائيلي كشته بشوند، خب اين بازتاب‌هاي خاص خودش را داشت، تبعات خاص خودش را داشت و مسائلي را به وجود آورد. ما در مسائل خاورميانه ديدگاه‌هاي روشن خودمان را داريم اما اينكه اين مواضع روشن را چگونه بيان كنيم، مي‌تواند براي ما هزينه زا باشد يعني هزينه‌هاي اضافي توليد بكند يا خير.

بنابراين با بخش دوم صحبت جنابعالي من موافقم كه برخي از اظهارات ممكن است براي ما در حوزه سياست خارجي و روابط خارجي هزينه‌هاي اضافي در كشورداري را به وجود بياورد. اما اينكه فرموديد در دولت آينده سياست خارجي هم باید در اولويت باشد، به اعتقاد من درست است.

من معتقدم كه مسائل اقتصادي اولويت نخست ما است و روابط خارجي اولويت دوم ما و رفتار مسوولان و تعامل آنها با هم نیز در اولويت سوم قرار می‌گیرد. البته موضوعات ديگري در بحث كشورداري وجود دارد كه جاي خودش را دارد. مثل فرهنگ و مسائل اجتماعي و حوزه‌هاي ديگري كه مطرح است. اول برخي در جامعه معتقدند كه حوزه روابط خارجي اولويت اول را دارد. به اين دليل كه مي‌گويند دست کم بخشی از مشكلات اقتصادي برآمده از نوع روابط خارجي است و لذا من تصور مي‌كنم ما موضوعات مهمي در دستور كار روابط خارجي داريم كه دولت آينده حتما بايد براي آنها تدبير كند. از جمله مساله هسته‌اي يا گفتماني كه بايد بين ايران و طرف‌هاي خارجي وجود داشته باشد و بايد ايران پرهيز كند از اينكه فقدان گفتمان را بر کشور تحميل كنند. ما يك رژيم را به رسميت نمي‌شناسيم و مشروع نمي‌دانيم، اما با ديگران مشكلي براي گفت و گو نداريم. در این رابطه آمريكا هم وضعيت خاصي دارد و درباره آن هم در جاي خودش مي‌شود بحث كرد.

ما ديپلمات‌ها معمولا براي پاسخ اين سوال، راه مناسبی پيدا مي‌كنيم. مثلا موقعي كه قطعنامه 598 مي‌خواست نوشته شود، در بند نخستش آمده بود كه اولين گام آتش‌بس است. اما برای ما (طرف ایرانی) اولين اولويت عقب‌نشيني دشمن بود. تعبيري كه در قطعنامه به كار رفته بود اين بود the first step اولين قدم cease fire، يعني آتش‌بس است. طرف ايراني پيشنهاد داد كه كلمه the را به a تغییر بدهید، یعنی بشودa first step

بله. یعنی يكي از قدم‌هاي اول cease fire است و another first step is withdraw قدم دیگر عقب‌نشيني. 

بله. من گمان مي‌كنم كه الان هم اين دو را به موازات هم مي‌شود ديد. به نظر من بين سياست خارجي و اقتصاد نمی‌توان خط کشی کرد. اينها آميخته به هم هستند. اقتصادمان وابسته به سياست خارجي است، سياست خارجي‌مان هم وابسته به اقتصاد است.

ببینید، وقتي شما مي‌گوييد اقتصاد اولويت اول ما است، شما هستید با مردمتان. اما وقتي که مي‌گوييد روابط خارجي، شما هستید و طرف خارجي. دولت كه تشكيل شد بايد در ارتباط خود و مردمش کارش را شروع كند. اولويتي كه به ارتباط دولت و طرف خارجي برمي‌گردد ترتيبات خاص خودش را دارد. يعني دو طرف دارد كه شما در طرف مقابل هم بايد آمادگي‌هاي لازم را ببينيد.

شما نمي‌توانيد يك راست برويد سراغ طرف خارجی و بگویید كه من دولت جديد تشكيل دادم و حالا آمدم در سياست خارجي با شما صحبت كنم. اصلا محيط بين‌المللي اين طور نيست. محيط بين‌الملل زمينه‌سازي‌ها و آماده‌سازي‌هايي را مي‌خواهد، در حالي كه شما بايد در دوران انتخابات و فعاليت‌هاي انتخاباتي و بلافاصله بعد از تشكيل دولت با مردم حرف بزنيد. مردم انتظار دارند شما با آنها صحبت كنيد و از برنامه‌هايتان بگوييد. بنابراين اقتصاد به جهت اينكه نياز ملموس مردم و نياز هر روزه مردم است، شما بلافاصله به آن ورود پیدا مي‌كنيد و تصميم‌سازي‌هايي را در آن حوزه‌ها انجام می‌دهيد. اما در روابط خارجي يك گام برمي‌داريد و منتظر می‌مانید كه طرف مقابل هم گام مناسب خودش را بردارد، چون موضوع دو طرف دارد.

من در ماه‌هاي پاياني فعاليتم در وزارت خارجه ديداري با مقام معظم رهبري داشتم و در آنجا اشاره كردم كه ما در بحث هسته‌اي، دست برتر را داريم. يعني به چيزهايي كه مي‌خواستيم رسيده‌ايم و معمولا كشورهايي كه در روابط خارجي‌شان، دست برتر را پيدا مي‌كنند، براي اينكه آن موضوع را حل و فصل كنند، به ديپلماسي تکیه می‌کنند. من گفتم ما مي‌خواهيم سناريويي تهيه كنيم كه براساس آن گفت‌‌وگوي جديدي را با 1+5 شروع كنيم و اين سناريو براي طرفين اين حسن را دارد كه هر دو طرف حس مي‌كنند دستاوردي از این گفت‌وگو‌ها داشته‌اند. وقتي اين موضوع را من خدمتشان مطرح كردم، ایشان اشاره كردند چگونه؟

 

خدمتشان عرض كردم كه ما خواسته خودمان را در يك كفه ترازو و خواسته آنها را در كفه ديگر قرار مي‌دهيم. بعد ببينيم كه اين خواسته‌ها را با چه مكانيزمي مي‌توانيم اجرايي و عملياتي كنيم. خواسته ما در يك كفه ترازو اين است كه به حق هسته‌اي ما اذعان كنند و این حق تثبيت بشود. همچنین در كفه ديگر آنها نمي‌توانند با حق انرژي هسته‌اي ما مخالفت كنند. از ابتدا هم هر وقت كه لازم بود مي‌گفتند كه ما مخالفتي با حق هسته‌اي ايران نداريم، اما حرفي كه مي‌زدند اين بود كه ايران به دنبال سلاح هسته‌اي است و سعي مي‌كردند با اين عنوان، نوعي اجماع بين‌المللي بر عليه ما ايجاد بكنند. 

حق هسته‌اي روشن است. يعني برخورداري از چرخه سوخت براي غني‌سازي. 

ما معتقدیم بر اساس آنچه قانون براي ما حق قائل است. قانون يعني مقررات آژانس در چارچوب NPT که آن را به‌عنوان حق براي ما مي‌شناسند. اینجا وارد جزئيات نمي‌شويم. در بحث سلاح هسته‌اي كه 1+5 و عمدتا با محوريت اروپايي‌ها و آمريكايي‌ها این ادعا را مطرح می‌کنند، ما بايد مولفه‌هايي را در اختيار گروه 1+5 بگذاريم كه آنها بتوانند ادعا كنند كه ايراني‌ها را متقاعد كردند كه دنبال توليد سلاح هسته‌اي نروند. 

من خدمت مقام معظم رهبری عرض كردم كه چه چيزي را ما در كفه دوم قراردهيم؟ اولين آن فتواي ايشان است. من گفتم شما توليد سلاح هسته‌اي را حرام اعلام كرديد و قدرت و استحكام این فتوا از قانون مجلس ما بالاتر است. چون مجلس يك قانوني را تصويب مي‌كند و 6 ماه بعد نماينده‌ها مي‌توانند آن را عوض كنند. اما فتواي مرجع ديني به اين سادگي عوض‌شدني نيست.

دوم اینکه ما خيلي صريح و شفاف اعلام كنيم كه در دكترين نظامي ايران سلاح هسته‌اي وجود ندارد.

سوم به طور كامل با آژانس اعلام همكاري كنيم. مبنی بر اينكه تمام فعاليت‌هاي هسته‌اي ما زير چتر نظارت آژانس است. یعنی تحت نظر دوربين‌ها و بازرسي‌ها و سایر مواردي كه طی یک روند اعتمادسازي بتواند براي آنها اعتماد به وجود بياورد. ساير جزئیات هم در دل مذاكرات تعريف مي‌شود.

من در شرایط فعلی نمی‌خواهم به جزئيات، درصد غني‌سازي يا موارد ديگر وارد بشوم. به هر حال كليت اين طرح و سناريو را ايشان پذيرفتند و ما تيم 4 نفره‌اي را در وزارت خارجه تشكيل داديم البته به صورت غيرآشكار و اين بحث را شروع كرديم. اما بعد از آن به فاصله يكي دو ماه، من از وزارت امور خارجه منفك شدم.

من تصورم اين است كه در گذشته اراده سياسي لازم براي حل اين موضوع در غرب وجود نداشته است. از سوي ديگر غرب هنوز اميدوار بود به اينكه سياست فشار مي‌تواند پاسخ بدهد. هم‌اکنون صاحب نظراني كه با دولت آمريكا اختلاف نظر دارند، اعم از سياستمداران سابق دولت و غیره، اعتقاد دارند كه ديگر بس است. تحولاتي كه در يكي دو ماه گذشته در گفت‌و‌گوها به وجود آمده است، يك نشانه است و نشانه‌هاي ديگري را هم ما داريم كه غرب تقريبا دارد به يك جمع‌بندي مي‌رسد براي اينكه در بحث هسته‌اي با ايران به نوعی از تفاهم دست یابد. با اين نگاه من معتقدم كه اگر دولت يازدهم با تدبير وارد اين مقوله شود و تخصصي، فني و ديپلماتيك وارد يك مذاكره اساسي با غرب شود، امكان يك تحول جديد و زمينه‌سازي براي تفاهم وجود دارد كه البته در متدولوژي گفت‌وگوها با 1+5 هم من پيشنهادهايي دارم كه در وقت خودش مطرح خواهم كرد.

آنچه در تغییر دولت‌ها نباید تغییر کند، حقوق ملت‌ها است. حق ملت ایران با تغییر دولت در ایران تغییر نمی‌کند. شما در شرایطی متفاوت می‌توانید با کار کرد متفاوت و متدولوژی متفاوت به نتیجه‌ای که در یک شرایط دیگر نمی‌توانستید به آن برسید، دست پیدا کنید. ما الان تصورمان این است که تحولاتی در طرف مقابل ما به وجود می‌آید و اگر ما بتوانیم تصویرهای جدیدی ارائه دهیم که این تصویرها مبتنی بر اعتمادسازی و نوعی از همکاری باشد که حقوق طرفین در آن محفوظ شمرده شود، یعنی حقوق ملت ایران از یک طرف و رفع نگرانی‌های غرب از طرف دیگر؛ می‌توان این موضوع را حل کرد.

من تصور می‌کنم اراده آنها (غرب) و شیوه‌های ما (ایران) می‌تواند تغییر کند. متدولوژی‌ها می‌تواند تغییر کند. تغییر متدولوژی به معنی تغییر استراتژی و تغییر اهداف نیست. اما شما سیگنال مثبتی به طرف مقابل می‌دهید. من زمانی که وقتش برسد پیرامون شیوه کارهای جدیدی که می‌تواند به ایجاد آن فضای مثبت برای رسیدن به تفاهم کمک کند، صحبت خواهم کرد. 

امیدوار که نه، من مطمئنم در دولت جدیدی که این فکر را پذیرفته باشد این آمادگی به وجود می‌آید. طبیعی است در دولت آینده اگر مسوول دولت باشم، اطمینان دارم که زمینه برای ایجاد تحول و تغییرات در مقوله مذاکرات هسته‌ای وجود دارد و این را به صراحت می‌گویم.

اراده لازم در طرف مقابل برای رسیدن به تفاهم وجود نداشت. 

من از مهرماه گذشته تیمی از دوستانم متشکل از اساتید دانشگاه و مدیران اجرایی را جمع کردم تا بتوانیم یک کار جمعی را شروع کنیم. شرایط اقتصادی کشور را رصد کردیم و محور‌های اصلی مشکلات اقتصادی کشور را استخراج کردیم. هم‌اکنون هم برای به دست آوردن راهکارهای برون‌رفت از شرایط کنونی به سوی شرایط مطلوب در کشور همفکری می‌کنیم.

بنابراین کار جمعی فشرده با متخصصین در بحث مساله اقتصادی را بنده شروع کرده‌ام و تصورم این است که نسبت به وضعیت اقتصادی کشور رصد خوبی صورت گرفته است و روی راه‌های برون‌رفت هم فکرهای خوبی شده است و در آینده نزدیک من دومین نامه‌ام را خطاب به خانواده‌های ایرانی با محور مسائل اقتصادی منتشر می‌کنم. این نامه هم نگاه ما را به شرایط اقتصادی کشور تشریح می‌کند و هم هدفگذاری‌هایی را که در بحث تحول اقتصادی برای کشور در ذهنمان است جانمایی و مشخص می‌کند.

در آنجا محورهای اساسی مشکلات را مشخص کردیم، نگاهمان را نسبت به تحولات اقتصادی هم بیان کردیم و بعد حدود 14 محور از موضوعات مهم اقتصادی مثل بیکاری، تورم، بورس، نقدینگی، نرخ سود بانکی و نرخ برابری ارز و مباحث دیگری که سرفصل‌های عمده در یک پکیج اقتصادی برای تصمیم‌سازی است را طرح کردیم. دیدگاه خودم را در این نامه نسبت به این محورها تبیین کردم و نهایتا این نامه را برای بیش از یکصد نفر از اساتید علم اقتصاد در کشور به علاوه مدیران اقتصادی ارسال می‌کنم و از آنها نظرخواهی می‌کنم و براساس نظرات آنها و دیدگاهی که خودمان داریم، بعد از ثبت‌نام رسمی، اصول حاکم بر برنامه اقتصادی دولتم را به اطلاع مردم می‌رسانم. 

در یک نگاه خیلی ساده و از منظر بررسی مردم عادی، شما به هر خانواده‌ای رجوع کنید، دو مشکل خودش را بروز می‌دهد. اول مشکل بیکاری است و دیگری گرانی و تورم است. این دو محور اساسی است که در مشکلات وجود دارد. 

در مباحث اقتصادی آنجا که به پروژه‌های عمرانی، ساخت‌وسازها، تولید انرژی، سدسازی، نیروگاه‌ها و جاده و زیرساخت‌های اقتصادی در کشور برمی‌گردد، دولت‌های مختلف گذشته گام‌های خیلی بلندی را برداشتند که ما باید تقدیر کنیم. در تمام دولت‌های منتهی به دولت آخر آقای خاتمی تولید برق در کشور ما به 36 هزار مگاوات رسید. این تولید انرژی برق در دولت نهم و دهم به مرز دو برابر رسید. بنابراین همه دولت‌ها در آن حوزه‌ها گام‌هایی را برداشتند، اما بخشی از اقتصاد که مغفول ماند، بخش تولید ثروت و ارتقای درآمد ملی جامعه بوده است. ما در این حوزه نه تنها برنامه‌ریزی شفافی نداشتیم، بلکه عملا مقررات، سیستم بانکی، بوروکراسی اداری و محاکم قضایی ما نوعا حامی تولید نبودند.

به اعتقاد من شاه‌کلید حل مشکل بیکاری و مشکل گرانی تولید است. کشورهایی را که ما به عنوان یک تجربه موفق مورد بررسی قرار می‌دهیم می‌بینیم که هم در مقرراتشان و هم در سایر سیاست‌هایشان حمایت از تولید را جدی گرفته‌اند. در ایران اما این حمایت‌های ما جدی نیست.

مثلا عوارض گمرکی برای کالاهایی که جهت تولید وارد کشور می‌شوند، باید بسیار نازل باشد در مقایسه با عوارض گمرکی کالاهای ساخته شده. سیستم بانکی در دنیا وقتی تسهیلات در اختیار تولیدکننده قرار می‌دهد، تولیدکنندگان با تولید، ارتقای جایگاه پیدا می‌کنند و وضعشان خوب می‌شود. دولت هم به واسطه فعالیت اقتصادی آنها به درآمد بیشتر می‌رسد و می‌تواند برای مردم رفاه بیشتری تولید کند، افزون بر خدماتی که به مردم می‌دهد.

اما در سیستم بانکی ما، بانک‌ها روز به روز ساختمان هایشان بالاتر می‌رود، اما وام‌گیرندگان روز به روز پایین‌تر می‌روند. این نشان دهنده یک بیماری در سیستم بانکی است. بخشی از این بیماری حتما بهره بانکی است. در ابتدای دولت نهم به مدت یک سال مدام سخن از این گفته می‌شد که نرخ بهره بانکی ربا است. این بحث مطرح بود و باید بگردیم دنبال راهکاری که این نرخ را متعادل و منطقی کرده و تقریبا تثبیت کنیم.

بله. البته ما نمی‌توانیم به کشورهایی که نرخ بهره بانکی‌شان نیم درصد یا یک درصد است برسیم. البته منظور من شعار دوره اول آقای احمدی‌نژاد است که بهره دستوری را ترجیح می‌دادند و آمدند چنین کاری کنند که موفق هم نشدند. برای اینکه اصلا اقتصاد دستوری نیست. همان طور که عرض کردم باید مولفه‌های مختلف اقتصادی را در یک پکیج بررسی کنیم. رسیدن به یک چارچوب منطقی‌ای که تولید را در کشور سودآور کند و اشتغال را راه‌اندازی کند و تورم را به جای افسارگسیختگی، مهار کند، گرانیگاه‌ها و جاهایی است که ما باید به آن توجه کنیم.

ببینید ائتلاف ما ائتلاف انتخاباتی است. ما هیچ گپ و گفت برنامه‌ای برای انتخابات با همدیگر نداریم. ما کنار هم قرار گرفتیم و بنا است که بر اساس مقبولیت و رای‌آوری که در نظرسنجی‌ها معلوم می‌شود، یک نفر از این ائتلاف بماند و بقیه دیگر به رقابت ادامه ندهند. پس این موضوع مطرح نیست. اما خودمان یک کار تیمی می‌کنیم و در این کار تیمی من می‌توانم گوشه هایی از نگاه به مسائل اقتصادی را به شما بگویم و شما استنباط‌های خودتان را داشته باشید.

ما وقتی به جامعه نگاه می‌کنیم، اولین پدیده‌ای که توجه ما را در وضع زندگی مردم به خودش جلب می‌کند، دهک‌های پایین جامعه است. دهک‌های پایین جامعه یعنی کسانی که دخل و خرج‌شان با هم نمی‌خواند. برنامه‌ریزی ما برای این هدف است که دهک‌های پایین جامعه تا جایی که مقدور است به طبقه متوسط جامعه ارتقای جایگاه پیدا بکند. طبقه متوسط جامعه یعنی کسانی که دخل و خرجشان با هم می‌خواند.از این هدفگذاری شما می‌توانید این نگاه را استنباط کنید که ما به دو سوی جامعه توجه داریم. یکی به دهک پایین که باید وضعشان ارتقا پیدا کند، دوم جایی که وسیله‌ساز این ارتقای جایگاه است و آن تولید ثروت در کشور است.

بنده معتقدم ما باید به عنوان اولین کارها در حوزه اقتصاد و البته در بحث تولید، همه مقررات را به نفع تولید تغییر دهیم. همه سیاست‌های بانکی را به نفع تولید اصلاح کنیم تا دیگر کسی در کشور به خودش اجازه ندهد به هر دلیل یا بدون دلیلی تولیدکنندگان را مورد تعقیب قرار دهد و در واقع امنیت اقتصادی را در کشور دچار خدشه کند.

شما وقتی کشوری مثل امارات یا سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس یا کشورهای اروپایی و آسیایی را نگاه می‌کنید اینها با چند معافیت یا چند ترغیب و تشویق، سرمایه‌گذار ایرانی را به راحتی می‌توانند جذب کنند که برود و در آنجا سرمایه‌گذاری کند. سرمایه‌گذار ایرانی که در جبل علی، در هامبورگ و مونیخ، در چین و هند و حتی در خود آمریکا می‌تواند سرمایه‌گذاری کند، چطور در کشور خودش نمی‌تواند سرمایه‌گذاری کند؟ من گمان می‌کنم که ما تولید ثروت و ارتقای جایگاه کشور از نظر درآمد ملی را در حوزه اقتصادی باید یک هدف مهم خودمان قرار دهیم و سیاست‌هایمان را در این راستا دنبال کنیم.

بنده دیده‌ام که دیگران چگونه در سیاست‌گذاری‌هایشان در این باره، تشویق‌ها را به وجود می‌آورند و با این نگاه من مصمم هستم که تولید را به یک ولوله در کشور تبدیل کنم. این درحالی است که امروزه شما می‌بینید که تولیدگران ما یا کارخانه‌هایشان در حال تعطیل شدن است یا با 29 درصد و 30 درصد ظرفیت کاری‌ هنوز سرپا هستند. حتی بسیاری از کارگاه‌های کوچکی که ما درست کردیم،‌ اینها تعطیل شده و دچار مشکل شده چرا؟ برای اینکه حمایت از تولید را یک پروسه و فرآیند ندیدیم و فکر کردیم حمایت از تولید یعنی صدور یک مجوز و کاغذ برای ساخت کارخانه. همین کاغذ را هم به جای اینکه ظرف یک روز یا یک هفته به طرف بدهیم، دو سال او را دواندیم. وقتی که طرف می‌بیند که دو سال زمان گذاشته است برای گرفتن یک کاغذ می‌گوید من چند سال دیگر باید بگذارم تا ساختن کارخانه و تولید؟ ترجیح می‌دهد که این کاغذ را بفروشد به جای اینکه برود تولید کند.

پس مشکل این است که حمایت‌ها و سیاست‌های ما، حمایت از تولید نیست. نکته مهم دیگری که وجود دارد این است که من اعتقاد به مدیریت و اقتصاد دولتی جز در محدوده‌ای که در قانون تعریف شده، ندارم. حتی اصل 44 قانون اساسی كه رهبری چند سال قبل تفسیر جدیدی از آن را مطرح کردند، چرا؟ چون اقتصاد در کشور باید مردمی باشد. یکی از مشکلات اساسی این است که الان بعد از 33، 34 سال که همه می‌گویند دولت تاجر خوبی نیست، دولت کشاورز خوبی نیست و سرمایه‌دار خوبی نیست، کماکان 80 درصد اقتصادمان دولتی و شبه دولتی است و این اشکال است.

کشور ما یک سال یا ماه‌ها معطل بحثی می‌شود که آقای مرتضوی رییس سازمان تامین اجتماعی باشد یا نباشد. در حالی که کسی سراغ خود تامین اجتماعی نمی‌رود. تامین اجتماعی به اندازه چندین بنیاد «راکفلر» است، تامین اجتماعی یک کارتل عظیم اقتصادی است. وقتی می‌روید در داخل آن -که من رفتم و بررسی کردم- می‌بینید که رقم معتنابهی از این شرکت‌ها ضرردهی دارند، چرا؟ برای اینکه دولت برای تصدی‌گری کار اقتصادی مدیر خوبی نیست. بنده فکر می‌کنم که خصوصی سازی باید انجام شود اما نه به سبکی که دولت کارخانه‌ای را بفروشد و شرکت نیمه دولتی در آن سو آن را بخرد. یا دولت بانکی را خصوصی کند و شهرداری بانکی را تاسیس کند، اینها با باور به کار اقتصادی و مردمی کردن اقتصاد که رهبری مطرح کردند، منافات دارد.

گویا ما این را عیب می‌دانیم که مثلا وقتی رییس‌جمهور یا وزیر خارجه به خارج از کشور می‌رود، مجموعه‌ای از تجار و پیمانکاران ایرانی همراهش بروند. نخست وزیر وقت ترکیه (زمانی که من سفیر بودم) وقتی به ایران می‌آمد، 500 نفر در هواپیما با او به ایران می‌آمدند. در واقع رییس جمهور چانه زنی با مقامات کشورهای دیگر را برای ایجاد فرصت بازار، برای شرکت‌های خودش، یک افتخار می‌دانست. ما این کار را نکردیم و علتش هم این بود که اقتصاد کشورمان import oriented بوده. یعنی اساسش بر واردات بوده و در جهت اینکه ما به سمت تولید حرکت کنیم و صادرات داشته باشیم، نبوده است. 

قانونگذاران موقعی که در مجلس هدفمندی یارانه‌ها را تصویب می‌کردند، در کنار پرداخت مستقیم به مردم، دو ضلع دیگر را هم برای این مثلث در نظر گرفتند. ضلع اول اینکه در واقع شیب افزایش قیمت‌ها و آزادسازی قیمت‌ها شیب ملایمی باشد و زمان را برایش 5 ساله تعریف کردند و نکته دوم اینکه 30 درصد از یارانه‌ها را برای تولید در نظر گرفتند، چرا؟ برای اینکه شما وقتی در سال 36 یا 35 هزار میلیارد تومان پول نقد در اختیار مردم می‌گذارید یعنی اندازه همین مقدار تقاضا برای خرید و برای کالا و خدمات به وجود می‌آورید. به موازات این باید در جامعه کالا عرضه بشود و به نظر من قانونگذار خوب دقت کرد. گفت 30 درصد این یارانه باید به طرف تولید برود تا بتواند پاسخگوی آن نیاز ایجاد شده به واسطه تزریق پول نقد باشد.

من هم معتقدم همان طور که رهبری اشاره کردند که یارانه‌ها با پرداخت نقدی به مردم، مساله‌اش مثل مساله ساختمان نیمه تمام است. نمی‌توانیم این ساختمان را رها کنیم و باید ادامه دهیم. چرا؟ برای اینکه بخش قابل توجهی از طبقات پایين جامعه ما در روستاها که سبد کالاهای مصرفی‌شان بسیار محدود است، اینها خودشان را با این پول تطبیق داده‌اند و شما نمی‌توانید این پول را از سبد درآمدی آنها حذف کنید. اما اگر افزایش درآمد کشور را با رعایت همان سه ضلع مثلث، حق مردم بدانیم، باید بخشی از این درآمد در امور عمومی کشور و زیرساخت‌ها مصرف شود و بخشی از آن به مردم باید داده شود در قالب پول، کالا و خدمات.

اینکه ما درآمد بیشتری داشته باشیم و بخواهیم آن را به مردم بدهیم و اینکه این درآمد به چه شیوه‌ای تقسیم شود جای مطالعه دارد. من معتقد نیستم در بحث یارانه‌ها، این قوه بگوید که مرکز تصمیم‌گیری منم و آن قوه بگوید که منم. باید یک هماهنگی صورت بگیرد. یارانه‌ها اگر بخواهد افزایش پیدا کند باید روی آن مطالعه بشود و اگر مجلس به این تصمیم رسید، که لازم‌الاجراست اگر نه که فکر کنم دولت آینده باید برای آن تدبیر کند. یکی از راهکارهایی را که ما با دوستانمان مورد بررسی قرار دادیم، ایجاد مراکز تولید درآمد با بنیه یارانه‌ای در هر استانی است. یعنی شما در آنجا مراکزی را به وجود می‌آوردید که توسط خود مردم هم باید اداره شود و به تولید درآمد بپردازد.

مرکز تولیدی، کارخانه، بنگاه اقتصادی و هر چیزی که این گونه باشد.

من معتقدم که به میزان تولید درآمد در کشور باید سهم مردم را به خودشان داد. نحوه دادن این سهم ممکن است متفاوت باشد. کشورهایی که در سیستم رفاه اجتماعی پیشرفته هستند و سابقه دارند، مثل کشورهای اسکاندیناوی، فرانسه، ژاپن و... بسته‌ای که به مردمشان می‌دهند، یا احیانا پول نقد یا خدماتی که به مردمشان می‌دهند، منبع مالی‌ آن از کجا تامین می‌شود؟ طبیعی است که از اقتصادشان می‌جوشد و تامین می‌شود. یعنی پول ناشی ازفعالیت اقتصادی‌ است که بین مردم تقسیم می‌شود.

ما یکی از اشکالاتمان این است که این پول را از دل اقتصاد درنمی‌آوریم، گاهی میان‌بر می‌زنیم. مثلا می‌گوییم دلار 1000 تومان است، اگر این دلار 1000 تومانی را کردیم 2000 تومان، می‌توانیم یارانه را 2 برابر کنیم. غافل از اینکه وقتی دلار 1000 تومان است قیمت مثلا «یک لیوان» هم 1000 تومان است، ولی وقتی این دلار را شما بدون اینکه در زمین تحرک اقتصادی‌ای صورت بگیرد 2000 تومان کنید، ارزش پول ملی‌تان را نصف کرده‌اید و لیوان هم 2000 تومان می‌شود. شما پول را اضافه کردید. اما قدرت خرید مردم نصف شده است.

من یک توضیحی هم بدهم. شما خیلی تاکید کردید که من تبحرم در سیاست خارجی است، اما لازم است بگویم که در دوره مسوولیت من در وزارت خارجه دیپلماسی اقتصادی به طور جدی در دستور کار قرار گرفت و این نشان از نگاه من به روابط اقتصادی در دنیا بوده است.

من معاون اول خودم را بعد از ثبت نام به مردم معرفی خواهم کرد و در آنجا بخشی از این جهت‌گیری‌ها را مردم متوجه خواهند شد که ما در اقتصاد چگونه نگاه می‌کنیم. پیشرفت و عدالت دو عنصری است که ما در اقتصاد به آن توجه داریم. پیشرفت، مدل توسعه دیگران است که تولید می‌کنند و عدالت بر اساس الگوی توسعه جمهوری اسلامی است که آن را نسبت به کشورهای دیگر متمایز می‌کند. اگر تولیدی نباشد و ثروتی نباشد ما ناگزیر می‌شویم که فقر را عادلانه توزیع کنیم.

بنابراین من گمان می‌کنم که با توجه به شرایطی که به لحاظ روحی بین مردم به وجود آمده، ما این شرایط را باید با یک کار جهشی تغییر دهیم و راه آن رونق بازار کسب‌وکار، تولید و ظرفیت‌های جدیدی است که در کشور می‌تواند به وجود بیاید. در سمت‌وسو و جهت‌گیری‌ها ما به مرور ان‌شا‌الله در فرصت‌های دیگری که پیش می‌آید، می‌گوییم که چگونه خواهیم بود. بخشی از آن را در نامه آینده هم می‌توانید ببینید. 

من تصور می‌کنم که حضور من در دیپلماسی به روز تر از دیگران و گسترده‌تر از دیگران و با رویکردی که در وزارت خارجه داشتیم، جامع ‌تر از سایر دوستان است. ما در حوزه دیپلماسی اقتصادی گام‌های بلندی را برداشتیم که در واقع فرصت سازی برای اقتصاد داخلی از منظر سیاست خارجی بود و لذا تصورم این است که تجربه، به روز بودن، و جامعه نگری‌ای را که بنده در حوزه روابط خارجی دارم، دیگران ندارند یا مثل دوست دیگرمان سالیان طولانی است که از حضورش در دیپلماسی گذشته است. بنابراین خیلی رقیب جدی نمی‌بینم. 

قاعدتا در یک انتخابات، چه به لحاظ جریانی و سیاسی و حزبی و چه به لحاظ شخصیت خود رقبا، یک نامزد همه را رقیب خودش می‌داند و همه کسانی که نهایتا وارد این عرصه می‌شوند، رقیب انتخاباتی محسوب می‌شوند و من تصور می‌کنم که باید براساس چارچوب‌ها و براساس نگاهی که به انتخابات داریم و برنامه هایی که مدنظر داریم، ابعاد مختلف را برای مردم توضیح دهیم و مردم انتخاب‌کننده خوبی هستند.

من تصورم این است که شناختی که جامعه نسبت به من دارد و روز به روز هم این شناخت به روز تر می‌شود -البته به دلیل حضور نسبتا گسترده و هر روزه‌ای که من با مردم در بخش‌های مختلف کشور دارم- موقعیت خاصی را برای من به وجود آورده و این احتمال را می‌دهم به ظن قوی و به یاری خدا و به تدبیر مردم، خروجی از کل کاندیداها برای انتخابات باشم.

رغبت آقای احمدی‌نژاد به آقای مشایی است و اگر زمینه آن فراهم نباشد، در آن صورت دو احتمال وجود دارد: یا از بین گزینه‌های دیگری که مطرح می‌شود، یک کسی معرفی می‌شود یا اینکه از کاندیدای جبهه پایداری حمایت می‌کنند.

ممکن است این تصمیم را بگیرند، به خودشان مربوط است. ولی معمولا آقای هاشمی سعی می‌کند که تا آخرین روزها همه شرایط انتخاباتی را به خودش گره بزند و متصل به خودش داشته باشد. این شگردی است که ایشان طی 16 سال گذشته در بحث انتخابات داشتند و اینکه بیایند یا نه به خودشان بستگی دارد، اما قاعدتا باید محاسبه کنند که می‌توانند رقابت کنند یا نه. در میان اصلاح‌طلبان هم که آقای خاتمی مطرح است، من از آخرین تصمیمات ایشان خبری ندارم، ولی بررسی هایشان را می‌کنند. یک احتمالی که به نظر می‌رسد آقای هاشمی در دستور کار خودش دارد این است که بتواند جریانی که به نام کارگزاران است و جریان اصلاح طلبان را به کاندیدای واحدی برساند و اگر چنین اتفاقی بیفتد، ترجیح آقای هاشمی، آقای روحانی است. 

ان‌شاالله خروجی ائتلاف، من خواهم بود!