وی ادامه داد: این تجربه این ثمره را داشت که مردم این منطقه آداب، رسوم و اعتقادات خود را حفظ کردند، علی‌رغم هجمه سنگین نگرش جدیدی که بر آن‌ها حاکم شده بود. یک بار دیگر این تجربه در تاریخ تکرار شد که نمی‌توان فکر اندیشه را با زور تغییر داد و تحمیل کرد.

متکی تصریح کرد: با چنین وضعیتی آسیا مرکزی به دور سوم تاریخ خود پا نهاد و این دوره جدید بعد از فروپاشی شوروی آغاز می‌شود، دوران بازیابی هویت، جدال برای بقا و نقش آفرینی در مصاف رقابت‌ها است.

وی اضافه کرد: آسیاي مرکزی با چالش‌های جدی در این دوره کمتر از سه دهه خود مواجه است که عمده ترین آن چالش امنیت، اقتصاد، پیشرفت، رفاه و تنظیم روابط با دیگران چه در منطقه و چه در فرامنطقه است.

متکی تاکید کرد: مسائل داخلی کشورها هم بایستی سامان خاص خود را داشته‌باشد. طمع ورزی ها اولین آسیبی است که با منشا خارجی برای همه مناطق مختلف از جمله منطقه آسیا مرکزی از سوی کسانی که یا در خارج منطقه‌اند و یا به خارج منطقه روانه می‌شوند، خودنمایی می‌کند.

وزیر اسبق امور خارجه با اشاره به تلاش‌های فراوان برای ثبات آسیاي مرکزی، عنوان کرد: تلاش برای شکل گیری دولت‌های بعد از فروپاشی و یا ادامه مستقلانه جمهوری‌های آسیا مرکزی کار ساده‌ای نبود و امروز در مقایسه با سه دهه قبل تقریباً می‌توان گفت که برخی از چالش‌ها را آسیا مرکزی پشت سر گذاشت.

وی اضافه کرد: چالش امنیتی ابتدا در مسائل داخلی این کشور‌ها و بعد در پدیده نگرش افراطی در پوشش اسلام از مدت‌ها قبل به شکل ساماندهی جدید خود یعنی القاعده و طالبان آسی مرکزی را به عنوان اصلی ترین پایگاه سربازگیری تلقی کرد.

متکی در خصوص گرایش‌های رادیکال اسلامی در آسیا مرکزی، اظهار کرد: در قالب آموزش‌های دینی و حوزه‌های علمیه و یا حتی برخی از حوزه‌های علمیه شرق ایران برخی از طلبه‌هایی که به ایران می‌آمدند، تحت هدایت‌های خاص به پاکستان یا افغانستان جهت آموزش توسط القاعده منتقل می‌شدند.

وزیر اسبق امورخارجه ابراز کرد: در دوران وزارت امور خارجه این نکته را در دستور کار قرار دادیم و این تذکر به حوزه علمیه‌ها داده شد که نسبت به این مسئله توجه داشته‌باشند، این مورد از سوی ایران حل شد اما اصل مسئله همچنان ادامه دارد، من در گفت‌وگویی که با وزیر امور خارجه قزاقزستان بعد از مسئولیتم در وزارت خارجه داشتم در نهایت تعجب بیان می‌کردند که جوان‌های قزاق جذب داعش شده‌اند و به سوریه و عراق رفته‌اند.

متکی در خصوص علت نامناسب بودن روابط ایران و ازبکستان، تصریح کرد: ازبکستان شاید اولین جایی بود که تجربه افراط گرایی داشت و شاید آن زمان بدلیل این که حکومت ایران بر پایه مدل حکمرانی اسلامی شکل گرفته بود و حکومت جدید در ایران ایجاد شده بود، این تصور وجود داشت که شاید عامل این تحرکات ایران است. به همین دلیل تا مدت مدیدی بر روابط ایران و ازبکستان سایه انداخته بود.

 

وی ادامه داد: من این مصادیق را بر اساس یک‌سری نیازسنجی‌های صورت گرفته بیان می‌کنم و آن نیازسنجی ضرورت بازسازی اعتماد منطقه‌ای در حوزه آسیای مرکزی است.

وزیر اسبق امورخارجه بیان کرد: من در یکی از نشست‌های کنفرانس اسلامی در ازبکستان دیدار مفصلی با وزیر امور خارجه ازبکستان در دوران رئیس جمهور پیشین ازبکستان داشتم. در آنجا راحت گفتم که هر مطلبی وجود دارد روی میز بگذاریم. چون ما فکر می کنیم که باید روابط خوبی با ازبکستان داشته باشیم. ازبکستان هم تاثیرگذاری خوبی داشته و هم تصور می‌کرده که رابطه خوب ما با تاجیکستان یک تهدید محسوب می‌شد در حالی که سعی می‌کنیم که با یک استاندارد قابل دفاع در روابط خارجی کار کنیم.

وی اضافه کرد: به خاطر دارم در اولین سفر به عنوان وزیر خارجه به کشورهای حوزه خلیج فارس رفتم، وزیر امورخارجه و امیر پیشین قطر بسیار صریح بیان کردند که شما روابط‌تان با قطر تابعی از روابطتان با عربستان سعودی است. خیلی خوب است که راحت با یکدیگر با هم صحبت کنیم. با وزیر امورخارجه قطر بسیار بحث کردیم و تصمیم گرفتیم روابط با قطر بدون دخالت شخص ثالث رو به بهبود باشد.

متکی تصریح کرد: من به وزیر خارجه ازبکستان گفتم که به روابط با تاجیکستان و ازبکستان به عنوان دو مقوله جدا و با یک سیاست نگاه می‌کنیم. این سخنان تأثیرگذار بوده که امروز شاهد آن باشیم که یک نشست چهارجانبه ایران، ازبکستان، ترکمنستان و عمان در حوزه حمل و نقل برگزار می‌شود؛ چرا من بر این‌ها تأکید دارم، برای اینکه ما فکر می‌کنیم آسیای مرکزی را می‌شناسیم و آسیا مرکزی هم ما را نمی‌شناسد.

وزیر اسبق امورخارجه با اشاره به عدم شناخت کافی از کشورهای منطقه، عنوان کرد: من ۳۰ سال پیش به عنوان سفیر به ترکیه رفتم. به من گفتند که ما شناختی از ترکیه نداریم. از کشورهای غربی به اندازه کافی شناخت داریم اما از ترکیه که همسایه ما محسوب می‌شود شناخت کافی وجود ندارد. در حدود سه دهه گذشته و بعد از استقلال جمهوری‌های قفقاز ما شناخت کافی پیدا نکردیم، البته وزارت امور خارجه یک سلسه نشست‌هایی برای آشنایی بیشتر با این منطقه انجام داده است اما به حدی که می‌بایست بشود و اهمیتی که می‌بایست به موضوع داده شود انجام نشد.

وی ادامه داد: دیشب یکی از دست‌اندرکاران این همایش به من گفتند که ما از دانشگاه فردوسی درخواست می‌کنیم که به عنوان پرچم دار آکادمیک روابط ایران با آسیا مرکزی شود، زیرا در تهران به اندازه کافی به این موضوع اهمیت داده نمی شود.

متکی در خصوص مسائل اختلافات داخلی تاجیکستان، بیان کرد: تاجیکستان اولین کشوری بود که دچار اختلافات داخلی شد که اختلافات بسیار نگران‌کننده‌ای بود. خیلی‎ها به عنوان طمع خواهی یا برای کمک به میدان آمدند تا سامانی به وضعیت تاجیکستان بدهند. من از همان سال‌های اولیه اگرچه کارم در وزارت امور خارجه ارتباط با این منطقه نبود، اما در جریان مسائل این منطقه قرار می‌گرفتم.

وی اضافه کرد: وزیر امورخارجه آن زمان تاجیکستان در دیدار با آقای ولایتی می‌گفت که این مخالفان می‌‎خواستند که ما را با اره دو نیم کنند. جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان با نهایت صداقت و صمیمیمت و با یک استراتژی قابل دفاع هر آنچه که از دستش برمی‌آمد انجام داد. من این را از زبان نماینده اتحادیه اروپا شنیدم که بیان کرد من شاهدم که ایران چه نقشی در رفع مسئله تاجیکستان داشته است.

وزیر اسبق امورخارجه مطرح کرد: چه نفعی جز خوشحالی ناشی از دوستی و صمیمیت از اقدامات خود در تاجیکستان داشته‌ایم؟ وقتی هیئت جمهوری اسلامی در حدود ۱۱ سال پیش به تاجیکستان سفر کرده بودیم، از این مورد که با اعتبارات جمهوری اسلامی تأسیسات بسیار در مناطق کوهستانی این کشور ساخته شده، بسیار خوشحال بودیم.

متکی تأکید کرد: ما فکر می‌کنیم روابط ما و آسیا مرکزی یک روابط مقطعی نیست. من گاهی ساعت‌ها با مرحوم نیازوف رئیس جمهور ترکمنستان درمورد انتقال گاز بر اساس استراتژِی مذاکره می کردیم. ما معتقدیم منطقه ما با اشتراکاتی که دارد ، بایستی یک اتصال و ارتباطات پیدا کند واز جمله این ها ارتباطات انرژی است.

وزیر اسبق امور خارجه گفت: تولید شناخت و گسترش این شناخت به اقشار مختلف اجتماعی ضرورت بررسی روابط با یکدیگر است و پیش قراولان تولید این شناخت دانشگاه ها و موسسات مطالعاتی است. کار در استمرار جواب می دهد. همتایان خود را باید در این کشور ها پیدا کرد. در کنار یک روابط خوب سیاسی با تک تک همسایه ها در منطقه بایستی در یک اعتماد سازی اتصال همه اقشار تاثیرگذار در آسیای مرکزی به وجود آوریم.

متکی ادامه داد: من فکر می کنم که در آرایش جدید جهانی و منطقه‌ای، ما ناگزیر از یک تعریف جدید هستیم. شاید روسیه بعد از یک دوره هفتاد ساله و پس از مسائلی خود با آن درگیر بوده و قدری هم برای اینکه آثار آن سال های طولانی از بین برود، شاید به همین به دلیل آسیا مرکزی توجه کمتری دارد اما با توجه به مهمانانی که از روسیه تشریف آوردند بایستی عرض کنم که این یک رسالت مهمی است که از منظر جدید یکبار دیگر اهمیت منطقه ما برای مسئولان دولت روسیه آشکار شود.

وزیر اسبق امورخارجه با اشاره به سیاست‌های آمریکا در عراق و افغانستان، بیان کرد: در افغانستان و عراق آمریکا به دنبال دو هدف بوده‌است، نخست دولت‌هایی به وجود بیاورند که متحد آمریکا باشند و دوم آن که مخالف ایران باشند. این استراتژی است که آمریکا در تمام مناطق وجود دنبال می‌کنند.

وی اضافه کرد: امریکایی ها از تحولات به ویژه دو دهه اخیر نمی خواهند درس بگیرند، دنیا مصالح خود را تشخیص می دهد، دوران تک گرایی و مونوپل کردن قدرت به سر رسیده است. آمریکا این درس را نمی خواهد بگیرد.

متکی تاکید کرد: افغانستان و عراق بالندگی خود را علی رغم همه تهدید‌هایی که پیش رو دارند از سرگرفته اند. اما دشمن ایران نشدند زیرا ایران دشمن آن ها نبود و نیست و نباید باشیم. در نتیجه آمریکا در این سیاست خود شکست خورده‌است.

وزیر اسبق امورخارجه با اشاره به تحرکات آمریکا در آسیا مرکزی بیان کرد: آمریکایی ها در قرقیزستان به دنبال طراحی های خاصی درمورد افغانستان، ناتو و گروه های منطقه‌ای بودند. یک وقتی به انگلیسی‌ها فهماندیم که در اطراف بصره آموزش دادن به جدایی طلبان خوزستان نتیجه‌ای برای آنان نخواهد داشت.

وی افزود: سپس در غرب افغانستان مجددا سیاست‌هایی که در بصره دنبال می‌کردند، ادامه دادند. من در مصاحبه‌ای بیان کردم که درس انگلیسی‌ها در بصره در افغانستان نیز برایشان کارآمد باشد. یعنی اینجا به دنبال عناصر خاص برای به خطر انداختن امنیت ایران نباشند.

متکی تصریح کرد: حفظ استقلال، حفظ امنیت و ثبات منطقه چیزی نیست که با گفتن انجام شود. در حقیقت نیازمند مجاهدت است و مجاهدت نیازمند اراده است، این اراده باید ایجاد شود. خلا نبود همکاری یعنی ضدیت، یعنی نفوذ دیگران که به دنبال منافع هیچ یک از طرفین نیست.

وزیر اسبق امورخارجه افزود: به اعتقاد من ما می‌توانیم که آغازگر عصر نوینی در حوزه‌های مختلف روابط خارجی باشیم.